पाच खिरी

August 17, 2015, 12:25 pm

≫ Next: खमंग खांडवी

≪ Previous: खमंग सोजी

$

0

0

>>तन्मय टिल्लू

मनाला आनंद देणारा श्रावण महिना आपल्याबरोबर सण, उत्सव, व्रत- वैकल्यांची श्रृंखला घेऊनच येतो. स्त्रिया आणि या श्रावणाचं नातं किती जिवाभावाचं असतं हे वेगळं सांगायलाच नको. मंगळागौरीचं बायकांशी एक आपुलकीचं नातं आहे. हे नातं पूर्वापार चालत आलं आहे. श्रावणातला मंगळवार हा महिला वर्गासाठी विशेष आवडीचा असतो. नवविवाहितेला या दिवसाची आतुरता असते. कारण श्रावणातल्या मंगळवारी खास तिच्यासाठी मंगळागौर खेळली जाते.

मंगळागौरीलादेखील पदार्थांची रेलचेल असते. यातील एक पदार्थ म्हणजेच भाजणीचे वडे. हे वडे दह्याबरोबर खाल्ले जातात. याशिवाय मटकीची उसळ, काकडीची कोशिंबीर, मसालेभात, कढी किंवा सार, पुरणपोळी असतेच. खिरींचे विविध प्रकारदेखील केले जातात.

नैवेद्याच्या पानावर डावीकडे वरण- भाताच्या मुदीजवळ एक चमचाभर गव्हल्याची खीर वाढलेली असते. जेवणाची सुरुवात या चमचाभर खिरीनेच करून प्रथम तोंड गोड करायचं, मगच वरण- भात जेवणास सुरुवात करायची असा नेम. सणाला नैवेद्यासाठी केल्या पाच खिरींचे सांस्कृतिक संदर्भ असेः पाच खिरी म्हणजे गव्हले, मालत्या, नखुल्या, पोहे आणि शेवया. रात मंगलकार्य ठरले की, प्रथम या खिरींचा नैवेद्य दाखवून मगच पुढील तयारी सुरू होत असे. आजही काही घरांत ही प्रथा पाळली जाते. तर अशा या पाच खिरीः

गव्हले- कणीक आणि बारीक रवा दुधात भिजवून गोळा केला जातो. अगदी थोडे पीठ चिमटीत घेऊन त्याच्या बारीक सुरळ्या करून सुरळीचे शेवटचे टोक चिमटीत धरून दुसऱ्या चिमटीने हळूहळू लांबट तुकडे ताटात पाडून मग वाळवावेत. यालाच गव्हले असे म्हणतात. त्यांची शेवयांप्रमाणेच खीर करता येते.

मालत्या- मालत्या बनवताना वरच्याप्रमाणेच कणीक मळली जाते. यात जरा मोठ्या आकाराचे गव्हले पाडून पीठ पसरून पोळपाटावर लांबट सुरळ्या कराव्या लागतात. सुरळीच्या डाव्या टोकापासून सुरुवात करून अंगठ्याने हळूच तिरके फिरवून सुरळीच्या दुसऱ्या टोकापर्यंत गेले की, त्याचा स्प्रिंग रोल बनतो. हॉटेलमधला स्प्रिंग रोल तुमच्या डोळ्यासमोर आलाच असेल पण तीच ही मालती. अशा मालत्या करून ताटात वाळवा आणि मस्त खीर बनवून फस्त करा.

नखुल्या- याच्या नावावरूनच कृती लक्षात येते. यातही पिठाचे हरबऱ्याएवढे गोळे करून नंतर जरा चपटे करून अंगठ्याच्या नखाने त्याला टोचा. मध्यभागी असे टोचल्याने जो आकार येतो त्यालाच नखुल्या म्हणतात. यादेखील ताटात वाळवून त्यांची खीर केली जाते.

पोहे- हे पिठाचे पोहे जरा वेगळे असतात. त्यामुळे हे तयार करताना मोठ्ठे लांब गव्हले करून अंगठ्याजवळच्या पहिल्या बोटाने जरा दाबल्यास त्याला पोह्यांचा आकार येतो, असे पोहे करून त्यांची खीर केली जाते.

शेवया- मैदा भिजवत ठेवून हातानेच लांब लांब शेवया वळून अलगद ताटात ठेवून वाळवाव्यात. शेवयांची खीर आणि पुरी नक्की बनवा. असे हे खिरींचे प्रकार जेवणात एक आगळीच चव आणतात, खिरींचे हे पाचही प्रकार या श्रावणात नक्की बनवून खाऊन बघा.

श्रावणातच तयार केले जाणारे पारंपरिक वैशिष्ट्यपूर्ण पदार्थ तुम्हाला माहिती असल्यास आम्हाला लिहून कळवा mtthane1@gmail.com या ई-मेल आयडीवर.

मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट

---

खमंग खांडवी

August 18, 2015, 12:18 pm

≫ Next: फ्रूटफुल

≪ Previous: पाच खिरी

$

0

0

>>तन्मय टिल्लू

श्रावण शुद्ध पंचमीला नागपंचमी असे म्हटले जाते. निसर्गातील प्राणीमात्रांप्रती कृतज्ञता व्यक्त व्हावी, हा या सणामागचा उद्देश. नागांचे रक्षण करण्याचा संदेश देणारा हा सण आहे. या दिवशी कापणे, तळणे, भाजणे, चिरणे, नांगरणी आदी कामे वर्ज्य आहेत. या दिवशी वारुळांची आणि नागांची पूजा करून त्यांना दूध आणि लाह्यांचा नैवेद्य दाखवला जातो.

श्रावणात सृष्टी हिरवीगार होऊन वातावरण आनंदाचे झालेले असते. त्याच वेळी सण साजरे केले जातात. नागपंचमी हा श्रावणातील पहिलाच सण. या दिवशी कोकणात चंदन उगाळून त्याने पाटावर नाग काढून त्याची पूजा केली जाते. नागपंचमीला उकडीचे मोदक किंवा खांडवी केली जाते. कोकणातील पाककृतींमध्ये प्रामुख्याने तांदूळ, गूळ आणि ओले खोबरे हे मुख्य घटक असतात.

तांदळाचा रवा (इडलीसाठी आपण आणतो तोच रवा), गूळ, पाणी, मीठ, तेल, वेलचीपूड, ओल्या नारळाचा चव, किसलेले आले आदी साहित्य खांडवीसाठी लागते.

आधी तांदळाचा रवा भाजून घ्यावा लागतो. गॅसवर एका पातेल्यात पाणी ठेवावे, पाणी गरम झाले की त्यात मीठ, तेल, गूळ, आल्याचा कीस, थोडा नारळाचा चव घालून चमच्याने ढवळावे. गॅस लहान करून, त्यात भाजलेला तांदळाचा रवा घालून, चांगले ढवळावे आणि वर झाकण ठेवून मंद गॅसवर शिजू द्यावे. त्यास दोन- तीन वाफा येऊ द्याव्यात, शिजून घट्टसर गोळा झाला, की साजूक तूप लावलेल्या ताटात तो गोळा सारखा पातळसर थापून घ्यावा. उरलेले ओले खोबरे वरून पेरावे आणि हाताने थापून घ्यावे. मिश्रण गार झाले की सुरीने वड्यांसारखे काप करावेत. वाढताना खांडवीवर साजूक तूप वाढावे. करायला अतिशय सोपा आणि आधी करून ठेवता येण्यासारखा हा पदार्थ सर्वांनाच आवडतो.

मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट

फ्रूटफुल

August 19, 2015, 12:02 pm

≫ Next: व्हेज क्रिस्पीचा तडका

≪ Previous: खमंग खांडवी

$

0

0

मुंबई टाइम्स टीम

'महाराष्ट्र टाइम्स सेलिब्रेटिंग श्रावण' ची धम्माल आता सुरु झाली आहे. वामन हरी पेठे ज्वेलर्स प्रस्तुत, पॉवर्ड बाय रूप संगम दादर पश्चिम, असोसिएट स्पॉन्सर ग्रीन लीफ, हेल्थ पार्टनर तन्वीशता प्रायोजित 'फ्रूट पंच' या स्पर्धेला महिलांनी तुफान प्रतिसाद दिला.

मोसंबी रसात बुडवून घेतलेला पाणीपुरीचा आस्वाद, फ्रूट चाट, बनाना पनीर चिल्ली, सफरचंदांची चटणी, २१ फळांचा समावेश असलेली फ्रूट थाळी, फणसाची पातोळी, अननस-केळीवडे..अशा नानाविध सजलेल्या, स्वादिष्ट आणि घमघमाट सुटलेल्या पदार्थांनी 'फ्रूट पंच'स्पर्धा खऱ्या अर्थाने बहरली.

'महाराष्ट्र टाइम्स सेलिब्रेटिंग श्रावण' अंतर्गत आयोजित अनोखी स्पर्धा मंगळवारी दादर येथील सूर्यवंशी श्रत्रिय समाज सभागृहात पार पडली. अगदी वसई, विरार, कल्याण, डोंबिवलीपासून उत्साही सुगृहिणी या स्पर्धेसाठी आल्या होत्या. कॉलेजवयीन तरुणींपासून ज्येष्ठ नागरिकांपर्यंत आणि गृहिणींपासून डॉक्टरांपर्यंत विविध वयोगटातल्या आणि व्यवसायातल्या उत्साही 'अन्नपूर्णां'च्या कलाकृतींनी ही स्पर्धा गाजली.

'वामन हरी पेठे ज्वेलर्स'प्रस्तुत, पॉवर्ड बाय रुप संगम दादर पश्चिम, असोशिएट स्पॉन्सर ग्रीन लीफ, हेल्थ पार्टनर तन्वीशीता यांच्या सहकार्यातून पार पडलेल्या स्पर्धेत 'फळाचं' आगळंवेगळं साम्राज्य पाहायला मिळालं. सुमारे ५८ स्पर्धकांनी एकाहून एक सरस सग्रास पदार्थांनी स्पर्धा गाजवली. या स्पर्धेसाठी परीक्षक म्हणून प्रख्यात शेफ देवव्रत जातेगावकर, प्रसिद्ध अभिनेत्री सविता मालपेकर आणि अभिनेता कश्यप परुळेकर जबाबदारी पार पाडली. एकाहून एक सरस कलाकृतींमधून विजेत्यांची निवड करण्याचं अवघड काम या तिघांनी केलं.

दादरच्या सूर्यवंशी श्रत्रिय समाज सभागृहात पार पडलेल्या स्पर्धेसाठी दुपारपासून स्पर्धकांची लगबग सुरू होती. 'अॅपल तिखलं विथ वडे', 'मिक्स फ्रूट कटलेट', 'फ्रूट स्प्रिंग डोसा', 'पेरूची जेली', 'तीन लेअरचा फ्रूटपंच', 'महाराजा वडी', 'अननसाची जिलेबी', 'मिश्र फळांची करंजी', 'अॅपल डोनट्स', 'पाच फळांचे लाडू', 'मिल्कशेक', 'केळीचे सलाड', 'फणसाचे कडम (वडी)' अशा वैविध्यपूर्ण पदार्थांचा खजिना मांडला गेला होता.

विजेते कोण?

या सगळ्यांतून नेमके विजेते कोण हे निवडण्यासाठी परीक्षकांचीही कसोटी लागली होती. प्रचंड अटीतटीच्या झालेल्या स्पर्धेत डोंबिवलीच्या प्राची गडकरी यांच्या 'मॅटरोल'ने बाजी मारली. दुसरा क्रमांक पटकावला मीरा जाधव यांच्या २१ फळांचा समावेश असणाऱ्या 'लंच प्लेट'ने. तिसरा क्रमांक विद्या वाबळे यांच्या 'तिरंगी फ्रूट फज'ने पटकावला. उत्तेजनार्थ क्रमांकाचा मान वैभवी बांडे, भारुलता पवार, मेघना राजे यांना मिळाला. विजेत्यांना परीक्षकांच्या हस्ते ट्रॉफी, सर्टिफिकेट देऊन गौरवण्यात आले. यावेळी, दादर पश्चिमेतील रुपसंगमतर्फे प्रथम क्रमांक विजेत्या प्राची गडकरी यांना साडी भेट देऊन सन्मानित करण्यात आले.

रुपसंगमकडूनही कौतुक

५० वर्षांची परंपरा असलेल्या दादर पश्चिमेतील रुप संगमतर्फे प्रथम क्रमांक विजेत्या प्राची गडकरी यांना विषेश पुरस्कार देण्यात आला. असा पुरस्कार देताना आम्हाला विशेष आनंद होत असल्याचं मनोगत, रुप संगमतर्फे प्रियंका पवार यांनी व्यक्त केलं.

गृहिणींना सॅल्यूट

महाराष्ट्र टाइम्सने सुग्रणींसाठी हा खूप छान प्लॅटफॉर्म दिला आहे. वसई, विरार, डोंबिवलीपासून सुग्रणींनी पदार्थ करुन इथे आणलेत, त्याबद्दल त्यांचं खूप कौतुकच. इतकी मेहनत करून नानाविध पदार्थ तयार करून आणणाऱ्या सर्वांनाच 'सॅल्यूट'. सगळेच पदार्थ चविष्ट होते. परीक्षण करताना खूप मजा आली.

सविता मालपेकर, अभिनेत्री

जिव्हाळ्याचे पदार्थ

स्पर्धेत सहभागी झालेल्या सर्वच रेसिपी म्हणजे उत्तम कलाकृतीच होत्या. स्पर्धकांनी फळांचा छान वापर केला होता. मनापासून आणि जिव्हाळ्याने हे पदार्थ तयार केले असल्याने ते आणखी चविष्ट झाले होते.

शेफ देवव्रत जातेगावकर

सर्वांचेच अभिनंदन

या स्पर्धेत सहभागी झालेल्या प्रत्येकाचेच पदार्थ खूप मस्त होते. त्याबद्दल त्यांचं खूप अभिनंदन. खरंतर इतक्या छान पदार्थांतून केवळ ६च विजेते निवडणं, अगदी कठीणच झालं होतं.

कश्यप परुळेकर, अभिनेता

मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट

व्हेज क्रिस्पीचा तडका

August 19, 2015, 12:30 pm

≫ Next: शिरवळ्या

≪ Previous: फ्रूटफुल

$

0

0

>>सेजल नातू, कॉलेज क्लब रिपोर्टर

काही पदार्थ स्टार्टर्स या प्रकारात मोडत असले तरी चवीने खाणाऱ्याची भूकही ते शमवू शकतात आणि मग नंतरच्या जेवणाची गरजच पडत नाही. व्हेज क्रिस्पी ही त्यातलीच एक डिश. डोंबिवलीच्या पेंढरकर कॉलेजमधील मुलांची ही अगदी आवडती डिश. भूक लागली की कँटीनमध्ये जाऊन गरमागरम व्हेज क्रिस्पी मागवून मित्रांसोबत त्यावर ताव मारणे ही येथील विद्यार्थ्यांची आवडती गोष्ट.

कॉलेजची लेक्चर्स झाली की विद्यार्थी क्रिस्पी खाण्यासाठी धाव घेतात. या डिशची चव हेच वैशिष्ट्य आहे. विशिष्ट सजावट आणि भरपूर क्वांटिटी यांमुळे मुलांमध्ये व्हेज क्रिस्पी प्रिय आहे. विद्यार्थ्यांची ही आवडती डिश तितकीच पौष्टिकही आहे. यात भोपळी मिरची, कांदा, गाजर, बेबी कॉर्न यांसारख्या भाज्या वापरल्या जातात. मैदा, लसूण पेस्ट, मीठ, मिरपूड, खायचा रंग यांचे मिश्रण करून भाज्यांचे काप त्यामध्ये घालतात. त्यानंतर त्या तेलात कुरकुरीत होईपर्यंत तळून घेतात. पनीरचे तुकडे करून ते सुद्धा खरपूस तळून घेतात. मग कढईत तेलात आलं- लसूण पेस्ट, कांदा, मीठ, टॉमेटो सॉस एकत्र करून घेतात. एका वेगळ्या भांड्यात पाणी, कॉर्न फ्लॉवर, तळलेल्या भाज्या, पनीरचे तुकडे एकत्र करून ते तयार मिश्रणात घालतात त्यावर आवडीनुसार सॉस आणि मिरपूड घातली की तयार होते 'पेंढरकर'ची खास व्हेज क्रिस्पी. इतर ठिकाणी महागात पडणारी ही डिश इथे मात्र केवळ चाळीस रूपयांना मिळते.

यात भाज्या असल्यामुळे ही डिश पौष्टिक तर आहेच. शिवाय पावसाच्या दिवसांत गरमागरम व्हेज क्रिस्पी खाण्याकडे मुलांचा कल दिसतो. सायली चिपळूणकर ही विद्यार्थिनी सांगते, कॉलेजच्या कँटिनमध्ये हमखास क्रिस्पी घेतली जातेच आणि एकदा घेतल्यावर डिश कधी फस्त होते ते समजतही नाही.

मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट

शिरवळ्या

August 19, 2015, 1:17 pm

≫ Next: तळलेले बोंबिल

≪ Previous: व्हेज क्रिस्पीचा तडका

$

0

0

>>तन्मय टिल्लू, डोंबिवली

श्रावणात केल्या जाणाऱ्या विविध पदार्थांपैकी एक म्हणजे शिरवळ्या. हा पदार्थ बनविण्यासाठी तांदळाचे पीठ, मीठ, शेवेचा सोऱ्या, नारळाचा रस यांची आवश्यकता असते.

प्रथम गरम पाणी आणि मीठ घालून तांदळाचे पीठ मळावे. पाणी उकळून त्यात मळलेल्या पीठाचे मुटकुळे सोडावेत. प्रथम ते पाण्यात तळाशी जातात. ते पाण्यावर तरंगले की ते शिजले असे समजावे. ते मुटकुळे काढून सोऱ्याला जाड शेवेची चकती लावून शेवया पाडाव्यात. अगदी नूडल्स सारख्याच. आता ते मस्त नारळाच्या रसात बुडवा आणि फस्त करा. ज्यांना गोड आवडत नसेल, त्यांच्यासाठी पिठामध्ये मिरची बारीक चिरून, कोथिंबीर आणि खोबरे घालावे. तेही खायला चवदार लागते.

विशष म्हणजे बाजारातील नूडल्सना हा उत्तम पर्याय आहे आणि पटकन तयार होणारा आहे. तब्येतीसाठीदेखील उत्तम आहे.

मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट

तळलेले बोंबिल

August 20, 2015, 11:30 am

≫ Next: व्वा... मराठी

≪ Previous: शिरवळ्या

$

0

0

>> लालन सारंग, अभिनेत्री

साहित्यः ८-१० ताजे बोंबिल. चमचाभर आलं-लसूण वाटण. एक लहान चमचा हळद, तिखट, एका लिंबाचा रस, मीठ चवीप्रमाणे. तेल आणि मूठभर रवाळ तांदळाचं पीठ.

कृतीः प्रथम बोंबिल मधून उभं चिरून स्वच्छ धुवावं. त्याला मीठ लावून पंधरा मिनिटं ठेवावं. मग हातानं चांगले दाबून घ्यावं. आलं-लसूण पेस्ट, तिखट, लिंबाचा रस आणि चमचाभर तेल एकजीव करून बोंबलाला चोळावं. तापलेल्या तेलात तांदळाच्या पीठात घोळवलेले बोंबिल सोडावेत. मध्यम आचेवर कुरकुरीत तळावेत.

संकलनः निनाद पाटील

मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट

व्वा... मराठी

August 20, 2015, 11:30 am

≫ Next: घावन- घाटले

≪ Previous: तळलेले बोंबिल

$

0

0

नाशिकच्या खवय्यांची आवड लक्षात घेत शशांक आडके आणि प्रतिक जैन या दोघा मित्रांनी तीन महिन्यांपूर्वी 'व्वा मराठी'ची सुरुवात केली. मराठी पारंपरिक पदार्थांची रंगत आणि चव कायम राखली जावी हा यामागचा उद्देश आहे.
............

सौरभ बेंडाळे, कॉलेज क्लब रिपोर्टर

पाथर्डी फाट्यापासून पाथर्डी गावाकडे जाताना 'व्वा मराठी' हॉटेल आहे. इथली चुलीवरची काळ्या मसाल्याची मिसळ फेमस आहे. अल्पावधितच नाशिककर मिसळ शौकीनांनी याला पसंतीची पावती दिली असून शनिवार रविवारच्या पार्ट्याही इथे रंगू लागल्या आहेत. मिसळसोबतच इथे तुपातली जिलेबी, मँगो लस्सी आणि खास श्रावणानिमित्त भगर बट्टा हे पदार्थ खवय्यांच्या आवडीचे झाले आहेत.

इथली बैठक व्यवस्थाही वैशिष्ट्यपूर्ण आहे. फॅमिलीसाठी सोफा ठेवण्यात आला असून मधोमध असलेला सुंदरसा कारंजा मन मोहून टाकतो. एखाद्या अस्सल मराठमोळ्या गावाप्रमाणे वाटावे म्हणून बांबू आणि नारळाच्या लाकडांपासून इथे एक सुंदर स्ट्रक्चर उभे केले आहे.

मिसळ

खोबरं, काळीमिरी, दालचीनी, मिरची या पदार्थांचा काळा मसाला पाटा-वरवंट्यावर वाटून घेतला जातो. मिसळ तयार करतांना मोड आलेली उसळ घेऊन त्यात हा मसाला टाकला जातो. मोठ्याश्या चुलीवर ही मिसळ तयार केली जाते. मिसळ तयार झाल्यानंतर मिसळीसोबत दही दिले जाते. हे दही घरगुती पद्धतीने तयार केले जात असल्याने क्रिमी आणि घट्ट असते. मिसळसोबत जम्बो पाव बटरमध्ये भाजून सर्व्ह केला जातो. भाजल्यामुळे थोडा क्रिस्पी झालेला पाव या मिसळीबरोबर अनेकजण आवडीने खातात. इथे मिसळसोबत मिरची आणि शेंगदाणे भाजून त्याचा फ्राय ठेचा सर्व्ह केला जातो. काळ्या मसाल्याच्या मिसळसोबत फ्राय ठेच्याची जोड मिळाली की मिसळ खाण्याची लज्जत वाढते असे खवय्यांचे म्हणणे आहे.

जिलेबी

साजूक तुपामध्ये तयार केलेल्या इथल्या जिलेबीला खूप मागणी आहे. नाशिकच्या स्टेट बँक चौपाटीवर फेमस असलेली पवार काकांची जिलेबी ही खास खवय्यांच्या अग्रहास्तव इथे सुरू करण्यात आली आहे. तार असलेली बारिक अशी ही जिलेबी असते. ऑर्डर येईल त्याप्रमाणे जिलेबी तयार होत असल्याने गरम तर असतेच सोबत गोड असा स्वादही ताजा असतो. मिसळ खाऊन झाल्यावर खव्वय्ये या जिलेबीच्या प्लेटवर मनसोक्त ताव मारतात.

भगत बट्टा

श्रावण महिन्यानिमित्त इथे हा पदार्थ ठेवण्यात आला आहे. भगरचा भात तयार करून घेतला जातो. बटाटे फ्राय करून घेतले जातात. हिरवी मिरची, शेंगदाण्याची तिखट चटणी तयार करून घेतली जाते. तयार फ्राय बटाटे भगरच्या भातात टाकून त्यावर ही चटणी घातली जाते आणि कोथींबीर भुरभुरुन सर्व्ह होतो भगर बट्टा. भगर बटाट्यासोबत एका वाटीमध्ये शेंगदण्याची चटणीही दिली जाते. श्रावणी सोमवारी हा भगर बट्टा खाण्यासाठी खवय्ये गर्दी करत असतात.

मँगो लस्सी

मँगो लस्सी बनवतांना आंब्याचे चॉप्स करून ते क्रश करून घेतले जातात. दह्यामध्ये साखर आणि मँगो क्रश घालून घट्ट अशी गोड मँगो लस्सी इथे कायम उपलब्ध असते. मिसळ खाल्ल्यानंतर अनेक खवय्यांची या मँगो लस्सीला मागणी असते. ही दाटसर लस्सी अनेकांची आवडती आहे.

मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट

घावन- घाटले

August 20, 2015, 12:27 pm

≫ Next: गोड कचोरी

≪ Previous: व्वा... मराठी

$

0

0

>>तन्मय टिल्लू

श्रावण महिन्यातील शुक्रवारी शक्यतो पुरण केले जाते. या दिवशी मुलांना वाण म्हणून 'आरत्या' किंवा 'मुरण्या' देतात. आरत्या म्हणजे कणकेत गुळ तुपाचे मोहन घालून छोट्या छोट्या कुरकुरीत तळलेया पुऱ्या. तर मुरण्या म्हणजे पिकलेल्या केळ्यात रवा, गूळ, खोबरे घालून तळलेले छोटे गोळे.

शुक्रवारी उपवास सोडताना विविध पक्वान्नं केली जातात. त्यासाठी नेवऱ्या, नारळाच्या रसातली अळुवडी, तांदळाची खीर, नारळाच्या दुधातील शेवया, सांजाच्या पोळ्या, असे अनेक पदार्थ घरोघरी बनतात. प्रांतांनुसार या पदार्थांमध्ये विविधता दिसते. शुक्रवारी जिवतीपूजन केले जाते. लहान मुले आणि सवाष्ण महिलांना चणे आणि वेलची, केशरयुक्त दूध दिले जाते. शुक्रवारी केला जाणार एक प्रकार म्हणेज घावन- घाटलं...

घावन करण्यासाठी तांदळाचे पीठ जाडसर घ्यावे. तांदळाचे पीठ, मीठ, तेल, पाणी आदी साहित्य त्यासाठी लागते. तांदळाच्या पिठात चवीपुरते मीठ घालून ते पाण्याने सैलसर भिजवावे. त्यात जरा तेल घालून डाव घेऊन खूप घोटावे. आणखी पाणी घालून, धार पडेल इतके पातळसर करून घ्यावे. बिडाच्या तव्यावर किंवा कोटिंगच्या तव्यावर तवा तापला की जरा तेल लावून एक डाव पीठ घालून, ते पसरून पातळसर घावन घालून, पुन्हा जरा तेल सोडून, दोन्ही बाजूंनी परतून गरमागरम घावन ताटात काढावेत. घावन केल्यानंतर घाटले करावे. घाटले म्हणजे तांदळाच्या पिठाची जणू खीरच. यासाठी पाणी, तांदळाचे पीठ, गूळ, ओले खोबरे आणि वेलची पूड घ्यावी.

घावन घाटल्याचा नैवेद्य कोकणात दाखवतात. पक्वान्न म्हणून इतर वेळेस वाढायचे असेल, तर त्यात केशर, काजू, बदामाचे काप व बेदाणेही घालता येतात. यात ओले खोबरे अवश्य घालावे. त्याशिवाय चव येणार नाही.

घाटल्यासाठी प्रथम पातेल्यात पाणी घ्यावे. अर्धी वाटी पाणी दुसऱ्या भंड्यात घेऊन त्यात तांदळाचे पीठ घालून चमच्याने चांगले ढवळावे. पातेल्यातील पाणी चांगले गरम झाले की त्यात चिमूटभर मीठ, गूळ, ओले खोबरे घालून चमच्याने ढवळावे. त्यानंतर तांदळाचे पीठ पाण्यात कालवून घेऊन एका हाताने त्याची धार पातेल्यातील पाण्यात धरून, त्याच वेळेस दुसऱ्या हाताने ढवळतही राहा. पीठ चांगले शिजले की वरती साय धरते. गॅस बंद करून त्यात मस्त वेलचीपूड घाला. वर अर्धे झाकले जाईल, असे झाकण पातेल्यावर ठेवावे. मधून मधून घाटले ढवळावे. ऐनवेळी पक्वान्न करायची वेळ आली तरी उपलब्ध साहित्यात हे सहज करता येते आण वेगळेपणामुळे सर्वांना आवडणारा हा पदार्थ आहे. पण तो गरमागरम खाण्यातच मजा आहे...

मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट

---

गोड कचोरी

August 21, 2015, 12:21 pm

≫ Next: व्हेज ओट्स कटलेट

≪ Previous: घावन- घाटले

$

0

0

सुलोचना सावंत, चिंचपोकळी

साहित्य :- ब्रेडच्या स्लाइस, एक वाटी नारळाचा किस, अर्धी वाटी गूळ, काजू-बदाम पावडर आवडीनुसार, वेलची पूड, २-३चमचे तूप.

कृती :- प्रथम एका पॅनमध्ये नारळाचा किस, गूळ, काजू आणि बदामाची पावडर आणि वेलची पूड घालून त्याचं एकत्रित सारण तयार करून घ्या. एका परातीत पाणी घेऊन ब्रेडच्या स्लाइसेस पाण्यातून बुडवून काढा. त्या दाबून त्यातलं पाणी काढून टाका. आता दोन ब्रेडच्या स्लाइसमध्ये वरील सारण भरा. आता तव्यावर वनस्पती तूप गरम करून त्या शॅलो फ्राय कराव्यात. ही गोड कचोरी अतिशय खमंग लागते.

मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट

व्हेज ओट्स कटलेट

August 21, 2015, 12:18 pm

≫ Next: शिंगाड्याच्या पिठाचा ढोकळा

≪ Previous: गोड कचोरी

$

0

0

मोहिनी माधव दंडगे, नेरूळ

साहित्य- कोबी किसून १वाटी, २-३ मध्यम आकाराच्या सिमला मिरच्या, एक वाटी चिरलेले बीन्स, एक वाटी दुधीभोपळ्याच्या फोडी, दोन गाजरं किसून, दोन मध्यम आकाराचे बटाटे, हिरवी मिरची, आलं, लसूण पेस्ट, कांदा बारीक चिरून, एक टेस्पून तेल, चवीपुरतं मीठ, दोन चमचे पावभाजी मसाला, अर्धा चमचा चाट मसाला, थोडी हळद, एक वाटी प्लेन ओट्स एक वाटी, कटलेट तेलावर परतण्यासाठी बटर किंवा तेल (आवडीनुसार)

कृती- प्रथम सर्व भाज्या आणि बटाटे वाफवून घ्या. वाफवलेल्या भाज्या एका चाळणीवर ओतून त्यातील जादाचं पाणी काढून टाका. आता एक चमचा तेल गरम करा. त्यात आलं-लसूण पेस्ट आणि हळद घाला. मग कांदा टाकून मऊ होईपर्यंत परतून घ्या. आता उकडून घेतलेल्या सर्व भाज्या आणि बटाटे हातानंच किवा मॅशरने मॅश करून त्यावर घाला. नंतर त्यामधे मीठ, चाट मसाला, पावभाजी मसाला असं सगळं घाला. थोडं परतून गॅस बंद करा. हे मिश्रण थंड झालं की त्यात ओट्स घालून हाताने चांगले एकजीव करा. ओट्समुळे पौष्टीकपणा येतो. तसंच चिकटपणा येतो आणि सर्व भाज्या नीट गोळा होण्यास मदत होते. ओट्स नसतील तर पातळ पोहे वापरले तरी चालतात. आता हे मळलेलं मिश्रण दहा मिनीटं झाकून ठेवा.

दहा मिनीटं आळल्यामुळे ते घट्टसर होईल. आता त्याचे लिंबाएवढे लहान गोळे करून कटलेटच्या साच्यात किंवा हव्या त्या आकारात थापून घ्या. हातानेच हवे तेवढ्या आकाराचे चपटे गोळे केले तरी चालतं. आता पॅनमध्ये बटर किंवा तेल घालून त्यावर हे गोळे तांबूस रंगावर परतून घ्या. गरमागरम कटलेट चटणी किंवा सॉसबरोबर वाढा.

मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट

शिंगाड्याच्या पिठाचा ढोकळा

August 21, 2015, 11:50 am

≫ Next: रसातल्या शेवया

≪ Previous: व्हेज ओट्स कटलेट

$

0

0

>>तन्मय टिल्लू

श्रावणात महिनाभर उपवास असतातच. त्यात सोमवार, शुक्रवार, शनिवार या दिवशी अनेकांचे उपवास असतात. त्यामुळे या संपूर्ण महिन्यात उपवासाचे पदार्थ खाल्ले जातात. पूर्वी या महिन्यात मुंज्या मुलाला घरी बोलावून उपवासाचा गुळांबा केला जात असे. उपवासाला केला जाणारा वैशिष्ट्यपूर्ण पदार्थ म्हणजे शिंगाड्याच्या पिठाचा ढोकळा.

या ढोकळ्यासाठी शिंगाड्याचे पीठ, दाण्याचे कूट, आंबट ताक, मीठ, मिरची, आले, जिरे, खायचा सोडा आदी साहित्य लागते. ढोकळ्यासाठी सकाळी

शिंगाड्याच्या पिठात ताक घालून ठेवावे. २- ३ तासांनी त्यात अंदाजाने मीठ, वाटलेल्या मिरच्या, आले, थोडेसे जिरे आणि सोडा घालून हाताने चांगले ढवळून घ्यावे. नंतर स्टीलच्या चपट्या डब्याला तुपाचा हात लावून त्यात पीठ घालावे व कुकरमध्ये वाफवून घ्यावे. जरा निवल्यानंतर वड्या कापाव्यात. वर थोडेसे ओले खोबरे व कोथिंबीर घालावे. ते चवीलाछान लागते. हा ढोकळा फार सुंदर लागतो.

मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट

रसातल्या शेवया

August 23, 2015, 8:57 pm

≫ Next: गव्हाच्या पिठाची करंजी

≪ Previous: शिंगाड्याच्या पिठाचा ढोकळा

$

0

0

>> तन्मय टिल्लू

गेल्या आठवड्यात आपण प्रत्येक दिवसाचे विशेष पदार्थ चाखले. आता विस्मरणात गेलेले किंवा फार कमी लोकांना माहिती असलेले पदार्थ पाहू. हे पदार्थ इतरवेळीही करता येतील आणि सर्वांनाच आवडतील.

रसातल्या शेवया हा पदार्थ करायला अतिशय सोपा, पचायला हलका आणि आधी करून ठेवता येत असल्याने सोयीचा आहे. पार्टीला किंवा जेवताना एक वेगळे पक्वान्न म्हणून सर्वांनाच आवडेल!

तांदळाचे पीठ, पाणी, मीठ, लोणी, नारळ, गूळ आणि सोऱ्या आदी साहित्य यासाठी लागते.

उकडीच्या मोदकाला जशी उकड काढतो, तशीच उकड प्रथम काढून घ्यावी. पातेल्यात पाणी घेऊन, ते गॅसवर ठेवावे, त्यात मीठ आणि लोणी घालावे. पाण्यात, तळाला बुडबुडे आले, म्हणजेच ते चांगले गरम झाले की गॅस लहान करून पाण्यात थोडे थोडे तांदळाचे पीठ घालून ढवळत राहावे. झाकण ठेवून एक वाफ आली की गॅस बंद करावा. झाकण काढून सर्व पीठ परातीत घ्यावे आणि पाण्याने हात ओला करून, ते पीठ गरम असतानाच चांगले मळून घ्यावे. त्याचे चार भाग करून त्याचे गोळे वळावेत. उभट भांड्यात, एखाद्या गंजात पाणी घेऊन (पाऊण भांडे भरेल एवढे) ते गॅसवर ठेवावे. आता पाण्याला उकळी फुटली की दोन गोळे पाण्यात सोडावेत. दोन- तीन मिनिटांत ते शिजून हलके होतात व तरंगून वर येतात. ते झाऱ्याने बाहेर काढून उरलेले दोन गोळेही याप्रमाणेच शिजवून घ्यावेत. आता सोऱ्याला शेवेची जाड ताटली लावावी, सोऱ्याला आतून तेलपाणी लावून घ्यावे. सोऱ्यात शिजलेला गोळा घालून परातीत वर्तुळाकार शेव पाडून घ्यावी. एका सोऱ्यात असे तीन गोल पडतील. त्यावर तयार केलेले नारळाचे गोड दूध घालून वरून वेलचीपूड पेरावी. त्यावर काजूकाप आणि बेदाणेही पेरता येतील.

मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट

गव्हाच्या पिठाची करंजी

August 28, 2015, 11:33 am

≫ Next: बिनदुधाची खीर

≪ Previous: रसातल्या शेवया

$

0

0

प्राजक्ता म्हात्रे, उरण

साहित्यः एक ओला नारळ खवलेला, पाऊण वाटी गूळ, अर्धा चमचा खसखस, सुकामेवा, २ छोटे चमचे तूप

कव्हरसाठीः गव्हाचे पीठ अर्धा किलो, एक चमचा रवा, चिमूटभर साखर, मीठ, तेल

कृती: गव्हाच्या पिठात मीठ, रवा, साखर घाला. या मिश्रणावर दोन चमचे तेलाचं मोहन त्यावर टाका. आता थोडं-थोडं पाणी घालून पीठ घट्ट मळा. पण अति घट्टही नको. हे पीठ साधारण एक तास झाकून ठेवा. करंजीचं सारण करण्यासाठी तूपावर खसखस परता. मग त्यात गूळ घाला आणि मंद गॅसवर तो वितळू द्या. गूळ वितळल्यावर त्यात खोबरं आणि सुक्या मेव्याचे तुकडे किंवा पावडर घाला. थोडावेळ परता. यानंतर नेहमीप्रमाणे करंजीच्या कव्हरसाठी तयार केलेल्या मिश्रणाची पुरी लाटून त्यात सारण भरा. धारदार कातणीने कडेची डिझाइन कापा. गॅसवर तेल तापत ठेवा. ते उकळल्यावर पटापट खरपूस करंज्या तळून घ्या.

मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट

बिनदुधाची खीर

August 28, 2015, 11:40 am

≫ Next: पौष्टिक पुडाची वडी

≪ Previous: गव्हाच्या पिठाची करंजी

$

0

0

नीलम देशमुख

साहित्य : १ वाटी शेवया, अर्धा चमचा तूप, ३ वाट्या पाणी, पाव वाटी किसलेला गूळ, एक वाटी ओलं खोबरं, अर्धा चमचा वेलचीपूड, आवडीप्रमाणे बदाम,काजू व पिस्ता

कृती :

तूपात शेवया गुलाबी होईपर्यंत परतून घ्याव्या. पण लालसर होईपर्यंत भाजू नये. आता दुस‍‍ऱ्या पातेल्यात पाणी गरम करुन घ्यावं. त्यात बदाम, काजू, पिस्त्याचे पातळ काप आणि वेलची पूड घालावी. याला उकळी आल्यावर त्यात शेवया, ओलं खोबरं आणि गूळ घालावा. जरासं झाकण ठेवून ‌ख‌रिीला एक वाफ आणावी. म्हणजे शेवया शिजतील. यानंतर एक उकळी काढून गॅस बंद करा.

मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट

पौष्टिक पुडाची वडी

August 28, 2015, 11:41 am

≫ Next: श्रावणी पंगत

≪ Previous: बिनदुधाची खीर

$

0

0

आरती शिरगांवकर, कळवा

साहित्य : कणीक, बेसन, ओट्स पीठ, सोयाबीन पीठ प्रत्येकी अर्धी वाटी, दोन वाट्या बारीक चिरलेली कोथिंबीर, अर्धी वाटी भाजलेलं सुकं खोबरं, पाव वाटी भाजलेली खसखस, आलं-लसूण पेस्ट, लाल तिखट, धने-ज‌रिे पावडर, गोडा मसाला, टोफू, उकडलेले मक्याचे दाणे, चीज, थोडी साखर, मीठ, तेल.

कृती : कणीक, बेसन, ओट्स पीठ आणि सोयाबीन पीठ एकत्र करून त्यात मीठ, तिखट, धने-जिरे पावडर आणि तेलाचं मोहन घालून घट्ट पीठ भिजवावं. कोथिंबीर, खसखस, सुकं खोबरं, आलं-लसूण पेस्ट, मीठ, तिखट, गोडा मसाला, टोफू, उकडलेला मका, चीज आणि थोडी साखर एकत्र करा. आता भिजवलेल्या पिठाची गोळी करून आयताकृती लाटून घ्यावी. त्याला एक चमचा तेलात एक चमचा गोडा मसाला याप्रमाणे पेस्ट करून लावून त्यावर वरील सारण भरून लांबट बाजू एकावर एक चिकटवून घ्यावी. दोन्ही बाजूच्या कडाही चिकटवून घ्याव्यात. या वड्या तेलामध्ये तळून घ्याव्या.

मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट

---

श्रावणी पंगत

August 28, 2015, 9:07 pm

≫ Next: श्रावणी पंगत

≪ Previous: पौष्टिक पुडाची वडी

$

0

0

>> अपर्णा पाटील

खान्देश, विदर्भ, मराठवाडा, प. महाराष्ट्रात श्रावणातले सण सारखेच असले तरी पदार्थ निरनिराळे असतात. अत्यंत रुचकर, खमंग असे हे पदार्थ आणि ते बनवण्याच्या पद्धतीही वैविध्यपूर्ण आहेत.
...

रावण मासारंभापासून ते गणेश चतुर्थीपर्यंत हा काळ सणासुदीच्या सुगीचाच. नागपंचमी, शीलासप्तमी, नारळी पौर्णिमा, रक्षाबंधन, श्रीकृष्ण जयंती, दहीकाला, पोळा अशी सणांची यादी थेट हरितालिका, ऋषी पंचमी आणि गणेश चतुर्थीपर्यंत जाते. यातील 'श्रावण पाळणे' हा प्रकार मांसाहारींना आवडत नसला तरी आणि आठवड्यात सोमवार आणि शुक्रवार, शनिवार असे तीन उपवासांचे दिवस असले तरी त्यानिमित्ताने घराघरांत नैवेद्य, आणि वेग‍वेगळ्या पदार्थांची चंगळ असते. दिंडं, पातोळ्या, पुरणपोळ्या, नारळीभात, खांडवी, कडबू, भाताची खीर अशा गोड पदार्थांचा घमघमाट, आळूचं गरगटं (फदफदं), बिरड्यांची आमटी (वालाची आमटी), उडदाचे वडे, पाटवड्या, वरणफळं अशा पदार्थांचा घाट श्रावणात घातला जातो.

श्रावणात प्रत्येक सोमवारी गोडाचा कोणता पदार्थ करायचं हे ठरलेलं असतं. पुरणपोळीचा घाट घालता आला नाही तरी शिरा, खीर असे पदार्थ केले जातात. वालाचं बिरडं, वालाची खिचडी, मात्र हमखास बनवलं जातं. पहिला सण येतो, तो नागपंचमीचा. प. महाराष्ट्रात नागपंचमीच्या आदल्या दिवशी धपाटे केले जातात. धपाटे म्हणजे थालपीठासारखाच प्रकार. पण ज्वारी, बेसन, तांदूळ किंवा गहू यांची कमीअधिक पीठं एकत्र करून त्यात हळद, कोथंबीर, वाटलेला लसूण, जिरे, ओवा, मीठ घालून केलेले धपाटे जाडसर करून तव्यात थापले जातात किंवा घट्ट मळून लाटूनही करतात.

नागपंचमीला कोकणात या दिवशी दिंडं आणि पात्या केल्या जातात. तर प. महाराष्ट्रात ओल्या नारळ्याच्या उकडीच्या करंज्या. पुरणापासून दिंडं तयार करतात. पण ते पुरण करताना डाळ एखाद्या पळीने बारीक करून सरसरीत ठेवली जाते. मोहन घालून भिजवलेल्या कणकेच्या पुऱ्यांमध्ये हे जाडसर पुरण भरून चौकोनी आकारात करंजीप्रमाणे भरून केलेली दिंडं उकडली जातात. पुरण न भरलेल्या पुऱ्यांना पात्या म्हणतात. या दोन्ही पदार्थांचा तूप सोडलेला नैवेद्य गट्टम करायला, सगळेच तयार असतात.

कोकणात नागपंचमीला केलेल्या उकडीच्या करंज्या म्हणजेच शेंगा. मात्र त्यादिवशी कापणे वर्ज्य असल्याने या करंज्यांच्या कडा, मुरड घालून बंद केल्या जातात. फरसबीची भाजी किंवा बिरडं घातलेली अळूची पातळ भाजीही केली जाते. खान्देशात या दिवशी वरणफळ बनवलं जातं. काही ठिकाणी त्याला चिकोल्याही म्हटलं जातं. लेवा पाटील समाजात संपूर्ण श्रावण खूप महत्त्वाचा असतो, नागपंचमीला लोडगे (बट्टी) बनवल्या जातात. दाली बाटीमधल्या बाटी म्हणजेच लोडगे. तवा वापरायचा नाही म्हणून काठ्यावर त्या भाजल्या जातात. रोट म्हणजे गव्हाच्या पिठाचा वाटा ठरवून दिलेला असतो. प्रत्येक कुटुंबातील मुलाच्या नावाने हा वाटा ठरलेला असतो. ते जमा करून त्याच्या बिनतेलाच्या फुलक्यांचा प्रसाद नागपंचमीनंतरच्या सोमवारी केला जातो. हाच रोट (पीठ) श्रावणातच संपवायचं असतं. सोमवारच्या नैवेद्यात लाल भोपळ्याची भाजी, भाताची खीर असते. तर श्रीकृष्ण जयंतीला उपवास सोडण्यासाठी रात्री काला केला जातो. पाच वेगवेगळ्या भाज्या, वरण, भात, चपात्यांचे तुकडे असं सगळं एकत्र केलं जातं. त्यात दही आणि कच्चे पोहे घातले जातात. सगळ्यात महत्त्वाचं म्हणजे त्यात शितोडा (सुंठवडा) घातला जातो.

पोळा मात्र जोरदार साजरा होतो. त्यावेळी उडदाचे वडे, गुलगुले, भाताची खीर, पुरणाची पोळी केली जाते. उडदाचे वडे हे मेदूवड्याप्रमाणेच असतात, पण त्याला भोक पाडत नाहीत. तर गुलगुले म्हणजे कणिक आणि गुळाचं पाणी घालून केलेले वडे. विदर्भात काही ठिकाणी नागपंचमीला बाजरीच्या पिठाचे गूळ घालून केलेले दिवे केले जातात. फक्त काही ठिकाणी ते उकडले जातात. तर काही ठिकाणी ते तळून घेतात. नागपंचमी नंतर येते, ती श्रावण षष्ठी. या दिवशी पातोळ्या करण्याची प्रथा कोकणात आहे. हळदीच्या पानात तांदळाच्या पातोळ्या केल्या जातात. तर शीला सप्तमीला सांदणीचा बेत असतो. नारळाच्या दूधात, गूळ घालून तांदळाच्या रव्याची सांदणी केली जाते. अळूवडी आणि वालाचं बिरडंही मुद्दाम बनवलं जातं. श्रावण पौर्णिमा म्हणजेच नारळी पौर्णिमा. या दिवशी नारळीभात किंवा ओल्या नारळाच्या करंज्या कोकणातही बनवल्या जातात. एरव्ही अनेक पदार्थ आपण इतरवेळी बनवतो, पण गूळ किंवा साखर घालून बनवला जाणारा हा भात फक्त नारळी पौर्णिमेलाच खाल्ला जातो, हे विशेष. पाचकळशी समाजात हाच भात केशरीभात नावाने बनवला जातो. त्यात केशर घातलं जातं.

श्रीकृष्ण जयंतीचा उपवास सोडताना नाना पदार्थांची रेलचेल असलेलं ताट समोर येतं. श्रीकृष्णाच्या जन्माचा आनंद व्यक्त करण्यासाठी सुंठवडा दिला जातो. सुकं खोबरं, साखर, वेलची आणि सुंठ वापरून बनवला जातो. दहीकाल्याच्या दिवशी दही, पोहे, लाह्यांचा प्रसाद असतो. ओल्या वाटाण्याची खिचडीही बनवली जाते, तीही खास नैवेद्य. काही समाजात भरली केळी बनवली जातात. यंदा कांदा महाग झाला आहे, त्यामुळे जन्माष्टमीला कांदा भजी बनवणे परवडणारे नसले तरी सणानिमित्त थोडी का होईना बनवली जातीलच.

श्रावण आमवस्येलाही वेगवेगळे पदार्थ बनवण्याची परंपरा आहे. तवसाच्या वड्या, सीकेपी समाजातलं निनावं हे पदार्थ आता अन्य समाजांमध्ये लोकप्रिय झाले आहेत. मोठ्या काकड्या किसून तांदळाच्या आंबवून घेतलेल्या पिठात बनवलेल्या या वड्या गूळ घालून बनवल्या जातात. निनावं हे चणाडाळ आणि तांदळापासून बनवलं जातं. तुपावर भाजलेल्या तांदळाच्या पिठाला नारळाच्या दुधात भिजवायचं. त्याच गूळ, वेलची घालून आटवायचं. या आणि यासारख्या अनेक पदार्थांमुळे श्रावण म्हणजे एक चंगळ असंच म्हणावं लागेल.

मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट

श्रावणी पंगत

August 29, 2015, 12:07 pm

≫ Next: फोडणीचा भात @ नाश्ता

≪ Previous: श्रावणी पंगत

$

0

0

श्रावण मासारंभापासून ते गणेश चतुर्थीपर्यंत हा काळ सणासुदीच्या सुगीचाच. नागपंचमी, शीलासप्तमी, नारळी पौर्णिमा, रक्षाबंधन, श्रीकृष्ण जयंती, दहीकाला, पोळा अशी सणांची यादी थेट हरितालिका, ऋषी पंचमी आणि गणेश चतुर्थीपर्यंत जाते. यातील 'श्रावण पाळणे' हा प्रकार मांसाहारींना आवडत नसला तरी आणि आठवड्यात सोमवार आणि शुक्रवार, शनिवार असे तीन उपवासांचे दिवस असले तरी त्यानिमित्ताने घराघरांत नैवेद्य, आणि वेग‍वेगळ्या पदार्थांची चंगळ असते. दिंडं, पातोळ्या, पुरणपोळ्या, नारळीभात, खांडवी, कडबू, भाताची खीर अशा गोड पदार्थांचा घमघमाट, आळूचं गरगटं (फदफदं), बिरड्यांची आमटी (वालाची आमटी), उडदाचे वडे, पाटवड्या, वरणफळं अशा पदार्थांचा घाट श्रावणात घातला जातो.

श्रावणात प्रत्येक सोमवारी गोडाचा कोणता पदार्थ करायचं हे ठरलेलं असतं. पुरणपोळीचा घाट घालता आला नाही तरी शिरा, खीर असे पदार्थ केले जातात. वालाचं बिरडं, वालाची खिचडी, मात्र हमखास बनवलं जातं. पहिला सण येतो, तो नागपंचमीचा. प. महाराष्ट्रात नागपंचमीच्या आदल्या दिवशी धपाटे केले जातात. धपाटे म्हणजे थालपीठासारखाच प्रकार. पण ज्वारी, बेसन, तांदूळ किंवा गहू यांची कमीअधिक पीठं एकत्र करून त्यात हळद, कोथंबीर, वाटलेला लसूण, जिरे, ओवा, मीठ घालून केलेले धपाटे जाडसर करून तव्यात थापले जातात किंवा घट्ट मळून लाटूनही करतात.

नागपंचमीला कोकणात या दिवशी दिंडं आणि पात्या केल्या जातात. तर प. महाराष्ट्रात ओल्या नारळ्याच्या उकडीच्या करंज्या. पुरणापासून दिंडं तयार करतात. पण ते पुरण करताना डाळ एखाद्या पळीने बारीक करून सरसरीत ठेवली जाते. मोहन घालून भिजवलेल्या कणकेच्या पुऱ्यांमध्ये हे जाडसर पुरण भरून चौकोनी आकारात करंजीप्रमाणे भरून केलेली दिंडं उकडली जातात. पुरण न भरलेल्या पुऱ्यांना पात्या म्हणतात. या दोन्ही पदार्थांचा तूप सोडलेला नैवेद्य गट्टम करायला, सगळेच तयार असतात.

कोकणात नागपंचमीला केलेल्या उकडीच्या करंज्या म्हणजेच शेंगा. मात्र त्यादिवशी कापणे वर्ज्य असल्याने या करंज्यांच्या कडा, मुरड घालून बंद केल्या जातात. फरसबीची भाजी किंवा बिरडं घातलेली अळूची पातळ भाजीही केली जाते. खान्देशात या दिवशी वरणफळ बनवलं जातं. काही ठिकाणी त्याला चिकोल्याही म्हटलं जातं. लेवा पाटील समाजात संपूर्ण श्रावण खूप महत्त्वाचा असतो, नागपंचमीला लोडगे (बट्टी) बनवल्या जातात. दाली बाटीमधल्या बाटी म्हणजेच लोडगे. तवा वापरायचा नाही म्हणून काठ्यावर त्या भाजल्या जातात. रोट म्हणजे गव्हाच्या पिठाचा वाटा ठरवून दिलेला असतो. प्रत्येक कुटुंबातील मुलाच्या नावाने हा वाटा ठरलेला असतो. ते जमा करून त्याच्या बिनतेलाच्या फुलक्यांचा प्रसाद नागपंचमीनंतरच्या सोमवारी केला जातो. हाच रोट (पीठ) श्रावणातच संपवायचं असतं. सोमवारच्या नैवेद्यात लाल भोपळ्याची भाजी, भाताची खीर असते. तर श्रीकृष्ण जयंतीला उपवास सोडण्यासाठी रात्री काला केला जातो. पाच वेगवेगळ्या भाज्या, वरण, भात, चपात्यांचे तुकडे असं सगळं एकत्र केलं जातं. त्यात दही आणि कच्चे पोहे घातले जातात. सगळ्यात महत्त्वाचं म्हणजे त्यात शितोडा (सुंठवडा) घातला जातो.

पोळा मात्र जोरदार साजरा होतो. त्यावेळी उडदाचे वडे, गुलगुले, भाताची खीर, पुरणाची पोळी केली जाते. उडदाचे वडे हे मेदूवड्याप्रमाणेच असतात, पण त्याला भोक पाडत नाहीत. तर गुलगुले म्हणजे कणिक आणि गुळाचं पाणी घालून केलेले वडे. विदर्भात काही ठिकाणी नागपंचमीला बाजरीच्या पिठाचे गूळ घालून केलेले दिवे केले जातात. फक्त काही ठिकाणी ते उकडले जातात. तर काही ठिकाणी ते तळून घेतात. नागपंचमी नंतर येते, ती श्रावण षष्ठी. या दिवशी पातोळ्या करण्याची प्रथा कोकणात आहे. हळदीच्या पानात तांदळाच्या पातोळ्या केल्या जातात. तर शीला सप्तमीला सांदणीचा बेत असतो. नारळाच्या दूधात, गूळ घालून तांदळाच्या रव्याची सांदणी केली जाते. अळूवडी आणि वालाचं बिरडंही मुद्दाम बनवलं जातं. श्रावण पौर्णिमा म्हणजेच नारळी पौर्णिमा. या दिवशी नारळीभात किंवा ओल्या नारळाच्या करंज्या कोकणातही बनवल्या जातात. एरव्ही अनेक पदार्थ आपण इतरवेळी बनवतो, पण गूळ किंवा साखर घालून बनवला जाणारा हा भात फक्त नारळी पौर्णिमेलाच खाल्ला जातो, हे विशेष. पाचकळशी समाजात हाच भात केशरीभात नावाने बनवला जातो. त्यात केशर घातलं जातं.

श्रीकृष्ण जयंतीचा उपवास सोडताना नाना पदार्थांची रेलचेल असलेलं ताट समोर येतं. श्रीकृष्णाच्या जन्माचा आनंद व्यक्त करण्यासाठी सुंठवडा दिला जातो. सुकं खोबरं, साखर, वेलची आणि सुंठ वापरून बनवला जातो. दहीकाल्याच्या दिवशी दही, पोहे, लाह्यांचा प्रसाद असतो. ओल्या वाटाण्याची खिचडीही बनवली जाते, तीही खास नैवेद्य. काही समाजात भरली केळी बनवली जातात. यंदा कांदा महाग झाला आहे, त्यामुळे जन्माष्टमीला कांदा भजी बनवणे परवडणारे नसले तरी सणानिमित्त थोडी का होईना बनवली जातीलच.

श्रावण आमवस्येलाही वेगवेगळे पदार्थ बनवण्याची परंपरा आहे. तवसाच्या वड्या, सीकेपी समाजातलं निनावं हे पदार्थ आता अन्य समाजांमध्ये लोकप्रिय झाले आहेत. मोठ्या काकड्या किसून तांदळाच्या आंबवून घेतलेल्या पिठात बनवलेल्या या वड्या गूळ घालून बनवल्या जातात. निनावं हे चणाडाळ आणि तांदळापासून बनवलं जातं. तुपावर भाजलेल्या तांदळाच्या पिठाला नारळाच्या दुधात भिजवायचं. त्याच गूळ, वेलची घालून आटवायचं. या आणि यासारख्या अनेक पदार्थांमुळे श्रावण म्हणजे एक चंगळ असंच म्हणावं लागेल.

मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट

फोडणीचा भात @ नाश्ता

September 3, 2015, 11:34 am

≫ Next: मिश्र पालेभाजी वडी

≪ Previous: श्रावणी पंगत

$

0

0

Asawari.Chiplunkar @timesgroup.com

पोहे, उप्पीट, इडली किंवा डोसा हे पदार्थ सकाळच्या न्याहारीसाठी सर्रास खाल्ले जातात. खरंतर यातले बहुतांशी पदार्थ दाक्षिणात्य असूनही ते अगदी मराठमोळे होऊन गेले आहेत. मात्र, अगदी घरची आठवण देणारी फोडणीची पोळी, फोडणीचा भात आणि गोडाचा शिरा हे मराठमोळे पदार्थ आता नाश्त्यासाठी विविध हॉटेल आणि दुकानांतून मिळायला लागले आहेत.

मेहेंदळे गॅरेज, डेक्कनची अप्पाची खिचडी यांसारखे मराठी पदार्थ मिळण्याचे फूड जॉइंट्स पुणेकरांच्या चांगलेच परिचयाचे आहेत. अलीकडे मात्र सदाशिव पेठेत यांची संख्या वाढताना दिसते आहे. भरत नाट्य मंदिरासमोरील 'खादाडी', शैलेश रसवंती गृहावरून नागनाथ पाराकडे जायला लागलं, की मध्येच असलेलं 'मैत्रीण' आणि 'अन्नपूर्णा', भावे हायस्कूलसमोरील 'माऊली' आणि अप्पा बळवंत चौकातील नारळकर इन्स्टिट्यूटला अगदी लागून नुकतंच सुरू झालेलं 'आई मला भूक लागली'... यांसारख्या फूड जॉइंट्सना मराठी पदार्थांची अक्षरशः रेलचेल असते. हे सगळेच पदार्थ साधारण १०-१२ रुपयांपासून १५० रुपयांपर्यंत मिळतात.

साबुदाणा खिचडीप्रमाणेच मूगाची खिचडी, थालीपीठ, पोळीचे गोड लाडू, तिखट-मीठाचे मोदक, नारळी भात, तिखट मीठाचा सांजा, केळ्याची भजी, उपासाचे पॅटिस या पदार्थांबरोबरच सोलकढी, कैरीचं पन्हं, ताक अशी पेयं या फूड जॉइंट्समध्ये उपलब्ध आहेत. भोपळ्याचे घारगे, भाजणीचे वडे, पालक, मूग आणि घोसावळ्याची भजी यांबरोबरच साजूक तुपातला गोडाचा शिरा ही 'खादाडी'ची खासियत! इथं मिरगुंड, दही धपाटे, मटार उसळ, बिरड्याची उसळ आणि राजमासारख्या भाज्यांबरोबरच जायफळयुक्त शाही पियुष आणि हळद-दूधही मिळतं. 'अन्नपूर्णा'तही दूध आणि शिऱ्याचा आस्वाद पुन्हा पुन्हा घेतला जातो.

'मैत्रीण'चे मालक सुभाष आणि सुमेधा मोरे तर 'आमच्याकडे अगदी सकाळी ७.३० वाजताही पोळी-भाजी तयार असते', असं आवर्जून सांगतात. ते म्हणाले, 'बाहेरगावाहून पुण्यात शिक्षण किंवा नोकरीसाठी येणाऱ्या मुलांना रोजच्या पोळी-भाजीबरोबरच सणावारी आवर्जून विशिष्ट पदार्थांची आठवण होते. तेव्हा आम्ही नारळी पौर्णिमेला नारळी भात, नारळाच्या करंज्या, होळी आणि नागपंचमीला पुरणपोळ्या असे पदार्थ आवर्जून करतो. कोथिंबीर वडी, सुरळीच्या वड्यांप्रमाणेच कटाची आमटी, दिंडं हे पदार्थही इथे मिळतात. उकडीचे मोदक रोज मिळण्याचं हे एकमेव ठिकाण. इथला गव्हाचा चीक तर सर्वच वयोगटांतले लोक येऊन पुन्हा पुन्हा खातात.'



वाढतेय मराठी पदार्थांची लोकप्रियता

डोसा आणि पराठ्यांच्या गाड्या आपल्याला सर्रास दिसतात; पण मराठी पदार्थ सर्वांपर्यंत पोहोचावेत, याच हेतूने अॅनिमेशन क्षेत्र सोडून मी बायकोसह (गिरीजा भारदे) 'खादाडी' सुरू केलं. विदर्भ, मराठवाडा, कोकण किंवा महाराष्ट्राबाहेरून आलेली मुलंही आवर्जून हे मराठी पदार्थ खायला इथं येतात. मराठी मंडळींबरोबर कॅम्पमधले लोकही इथले पदार्थ पार्सल घेऊन जातात. - गिरीनाथ भारदे, 'खादाडी'चे मालक व व्यवस्थापक

मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट

मिश्र पालेभाजी वडी

September 4, 2015, 12:08 pm

≫ Next: लज्जतदार

≪ Previous: फोडणीचा भात @ नाश्ता

$

0

0

वृंदा ओक

साहीत्य - बारीक चिरलेली कोथिंबीर दोन वाट्या, अर्धी वाटी मेथी, चिरलेला लाल माठ, दोन वाट्या बेसन, अर्धी वाटी भाजणी, दोन-तीन चमचे तेल, तिखट, मीठ, ओवा, तीळ, दोन चमचे किसलेलं सुकं खोबरं, आमचूर पूड

कृती - कोथिंबीर, लाल माठ आणि मेथी या तिन्ही पालेभाज्या बेसन आणि भाजणी पिठात एकत्र कालवाव्या. त्यात तिखट, मीठ, ओवा, तीळ, आमचूर पूड, खोबरं घालावं. तेलाचं मोहन आणि पाणी घालून हे मिश्रण नीट भिजवून घ्यावं. पोळीच्या पिठाप्रमाणे ते भिजवावं. त्याची जाडसर पोळी लाटावी. प्रत्येक पोळीची गुंडाळी करून त्या वड्या वाफवून घ्याव्या. त्या थंड झाल्यावर तेलावर परतून घ्याव्या.

मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट

लज्जतदार

September 6, 2015, 11:47 am

≫ Next: नावात आहे ‘खाऊ’

≪ Previous: मिश्र पालेभाजी वडी

$

0

0

संकलन - विपुला घोसाळकर, कॉलेज क्लब रिपोर्टर.

प्रचंड विविधता ही आपल्या देशाची एक खासियत आहे. विविध संस्कृतींचा मिलाफ भारतामध्ये पाहायला मिळतो. दर १०० किलोमीटर्सवर बदलणारी खाद्यसंस्कृती हे आपलं वैशिष्ट्य. अशाच सर्वोत्तम आठ लज्जतदार भारतीय खाद्यपदार्थांची ही चमचमीत मेजवानी तुमच्यासमोर ठेवतोय. बघा आणि मनसोक्त ताव मारा.

रोगन जोश

हा एक काश्मिरी पदार्थ आहे. विविध प्रकारचे पहाडी मसाले आणि मटण घालून तयार केलेला हा एक झणझणीत पदार्थ आहे. याची ग्रेव्ही भात किंवा रोटीसोबत उत्तम लागते.

बटर चिकन

पंजाबमधली सगळ्यात आवडती डिश म्हणजे बटर चिकन. एक रात्र मॅरिनेट केलेले बोनलेस चिकनचे उभे तुकडे, मसाल्यांचं मिश्रण आणि भरपूर लोणी घातलेला हा चमचमीत पदार्थ तंदूरी रोटीबरोबर खाल्ला जातो.

बंजारी गोश्त

हा एक राजस्थानी पदार्थ आहे, ज्यात पारंपरिक राजस्थानी मसाले वापरले जातात. गोश्त अर्थात बोनलेस मटण, दह्याची चव आणि तेलाची धार, हे सगळं एकजीव होऊन रुमाली रोटीबरोबर उत्तम लागते.

हैद्राबादी बिर्याणी

हा एक इराणी खाद्यप्रकार आहे. शिजलेला भात बोनलेस चिकन/मटण आणि मोघलाई मसाल्यांचं योग्य मिश्रण २०-२५ मिनिटे दम काढून तयार होणारी ही लज्जतदार हैद्राबादी बिर्याणी प्रसिद्ध आहे.

ढोकळा

गुजरातची प्रसिद्ध डिश म्हणजे खमण-ढोकळा. बेसनचं पीठ आणि तेल मिरची-मोहरीची फोडणी असेलेला हा झटपट तयार होणारा पदार्थ पुदिनाच्या चटणीसोबत खाल्ला जातो.

इडली-सांबार

नाश्त्यासाठी सगळ्यांचा आवडता पदार्थ म्हणजे इडली. सांबार किंवा चटणीबरोबर इडल्या खाल्ल्या जातात. सांबार म्हणजे डाळ व भाज्यांचं एक आंबट-गोड असं चमचमीत मिश्रण आहे. खोबरं, दही आणि त्याला मिरचीची फोडणी देऊन चटणी बनवली जाते.

मोदक

गणपतीचा आवडता पदार्थ असलेले मोदक लाडू गणेशचतुर्थीला, संकष्टीला घराघरात बनवले जातात. उकडीचे आणि तळलेले अशा दोन प्रकारात मोदक बनतात. तूप, किसलेलं खोबरं, गूळ-साखरेचं सारण व बाहेर तांदळाच्या पिठाचे कव्हर असा हा लज्जतदार पदार्थ.

वडा पाव

मुंबईची शान आणि मुंबईकरांची जान असलेल्या वडापावनं सगळ्यांना वेड लावलंय. गरमागरम बटाटा वडा, तिखट-गोड चटणी लावलेल्या पावासोबत खाल्ला जातो. एक वडापाव म्हणजे अनेकांचं दुपारचं जेवणही असतं.

मोबाइल अॅप डाउनलोड करा आणि राहा अपडेट